Fatih SURUÇ
MÜCADELE HABER- Anadilde eğitim hakkının Zazaca içinde bir hak olduğunu söyleyen ZAZA-DER Başkanı Büyüksayar, Zazaca’nın Hint Avrupa dil ailesinin kuzey batı İran'ı(Aryan) dillerinden biri olduğunu ve Zazaların Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde üvey evlat muamelesi görmüş ve görmeye devam ettiğini söyleyerek ana dilde eğitim hakkında şöyle konuştu. “TC. Devletimiz hükümetlerinin Zazalar için gerekli adımları atmaları hayati önem taşımaktadır. Bu halk ve dilleri bu toprakların rengidir. Bu renk neden yok olsun. Bu bir zenginliktir. Zazalar bu devlete tıpkı diğer vatandaşlar gibi vergi veriyorlar, askerlik yapıyorlar. Diğer halklar için nasıl ki TRT devlet televizyonu kanal açmışsa Zazalar için de TRT ZAZA açılmalı ve 24 saat Zazaca yayın yapmalıdır. Ve Zazaca seçmeli değil zorunlu ders olmalıdır. Anadilde eğitim hakkı verilmelidir.” Dedi.
Zaza Dili ve Kültürünü Koruma ve Yaşatma Derneği Başkanı Abdulkadir Büyüksayar, gazetemizin sorularını şöyle yanıtladı.
Zaza Dili ve Kültürünü Koruma ve Yaşatma Derneği Başkanı Abdulkadir Büyüksayar
Mücadele Haber: Derneği kısaca anlatır mısınız ve faaliyetleri nelerdir?
Abdulkadir Büyüksayar: Derneğimiz, 2014 yılında Diyarbakır'da resmi olarak kurulan ilk Zaza derneğidir. Derneğimizin faaliyetleri; yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Zaza dilinin gelecek kuşaklara nakledilebilmesi için gerekli çalışmaları yapmak ve Zaza dilini ve kültürünü doğru bir şekilde anlatmak, tanıtmak ve Zaza dilinde yazılı eserler kazandırmak. Bu bağlamda Zazana Dergisi yayınımız şimdiye kadar 13. sayısı yayınlanmış Zazaca olarak yayın hayatını sürdürmektedir.
“BİR DİLİN ASİMİLE OLMASI AYNI ZAMANDA O HALKIN YOK OLMASI ANLAMINA GELİR”
Mücadele Haber: Zaza dili hakkında sorun ve talepler nelerdir?
Abdulkadir Büyüksayar: Teknolojinin gelişmesi ile birlikte ve Zazaların özellikle şehirlere göç etmesi ile birlikte asimilasyon süreci Zazalar için maalesef hızlanmıştır. Bu nedenle şehirde yaşayan Zazalar dillerinden kültürlerinden tarihlerinden kopuk bir şekilde kaldılar. Bu durum Zazaların genelde Türkleşmesine bazı şehirlerde de hem Türkleşirken hem de Kürtleşmelerine sebep olmaktadır. Diyarbakır bu şehirlerden biridir. Bu sorunlar Zazalar için son derece önemli sorunlardır hayati önem taşımaktadır. Bir dilin asimile olması aynı zamanda o halkın yok olması anlamına gelir. Şüphesiz bu konuda devletin gerekli önlemler alması son derece önemlidir.
“ÇOKÇA KONUŞULAN DİLLERİN RESMİ DİL KABUL EDİLMESİ TÜRKİYE’YE ÇOK ŞEY KAZANDIRIR”
Zorunlu eğitim dili isteyenler icin Zazaca olmalıdır. Yine Zazacanın anayasada resmi olarak kabul edilmesi gerekir. Türkçe ile birlikte Zazaca, Kürtçe, Arapça, Lazca, Çerkezce gibi bu topraklarda çokça konuşulan dillerin resmi dil kabul edilmesi Türkiye Cumhuriyetine hiç bir şey kaybettirmez aksine çok şey kazandırır. Bunlar yapılırsa bu sorunların önüne büyük ölçüde geçilecektir diye düşünüyorum. Neticede bu ülke hepimizin sadece Türk'ün devleti değildir, aynı zamanda Zazaların da Kürtlerin de, Arapların da, Çerkezlerin de, Lazların da devletidir. Seçmeli ders ile bu sorunlar çözülemez nasıl ki Türkçe seçmeli ders olamazsa Zazacada seçmeli ders olmamalıdır.
Mücadele Haber: Zazalar hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?
Abdulkadir Büyüksayar: Zazalar; büyük ölçüde Türkiye'de yaşayan ve 12 ile 15 milyon civarında nüfusu olan Aryan(irani) halklarından biridir. Türkiye'de Zazaların yaşadığı yerler:
✓ Adıyaman İli; Gerger ilçesi,
✓ Aksaray İli; Ekecik, Yanyurt bölgesi köyleri,
✓ Ardahan ili; Göle İlçesi,
✓ Batman İli; merkez, Kozluk ve Sason İlçeleri
✓ Bingöl İli; Merkez, Adaklı, Genç, Karlıova, Kiğı, Solhan, Yayladere ve Yedisu ilçeleri,
✓ Bitlis ili; Mutki İlçesi, Tatvan ilçesinde,
✓ Diyarbakır ili; Merkez, Çermik, Çüngüş, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Çınar, Kocaköy, Kulp ve Lice ilçeleri,
✓ Elazığ İli; Karakoçan, Maden, Arıcak, Palu, Kovancılar, Sivrice ve Alacakaya ilçeleri, Gezin beldesi
✓ Erzincan İli; Çayırlı, İliç, Kemah ve Tercan İlçeleri,
✓ Erzurum İli; Aşkale, Çat, Tekman, Karayazı ve Hınıs İlçeleri,
✓Gümüşhane ili; Kelkit, Şiran İlçeleri,
✓ Malatya ili; Pütürge ve Arguvan ilçeleri,
✓ Mardin ili; Derik ilçesi,
✓ Kars ili; Selim ilçesi,
✓ Kayseri ili; Sarız ilçesi,
✓ Konya ili; Ereğli ilçesi
✓ Muş İli; Varto ilçesi ve Malazgirt ile batı bölgesinde bazı köyler,
✓ Siirt İli; Baykan ilçesi, Veysel Karani ziyaret bölgesinde
✓ Sivas ili; Kangal, Zara, Ulaş, İmranlı ve Divriği İlçeleri,
✓ Şanlıurfa ili; Siverek ilçesi, Hilvan ve Viranşehir
✓ Tokat ili; Almus ilçesi,
✓ Tunceli ili; Merkez, Çemişgezek, Hozat, Mazgirt, Nazimiye, Ovacık, Pertek ve Pülümür İlçelerinde Zaza nüfus barındıran yerleşim yerleri bulunmaktadır. Ayrıca büyük şehirlerde Zaza nüfusu azımsanmayacak derecede çoktur.
“ZAZACA LEHÇE DEĞİL, BİR DİLDİR”
Mücadele Haber: Zaza dil midir, yoksa lehçe mi?
Abdulkadir Büyüksayar: Zazaca; Hint Avrupa dil ailesinin kuzey batı İran'ı(Aryan) dillerinden biridir. Zaza diline en yakın diller, Hazar denizinin güneyindeki Daylem bölgesinde ve güney batısında ve İran'ın kuzeyinde konuşulan; Talış, Tat, Semnan, Mazenderan, Gilaki, Gorani dillerdir. Farsça, Tacikce dilleri ile Türkiye'de Zazaların birçok yerde içiçe yaşadıkları Kürtçe dilleri de Zaza diline akraba olan diğer İrani dillerdir. Bu dillerin hiç biri, bir diğerinin lehçesi, alt kolu veyahutta kuyruğu değildir.
“TRT ZAZA DERHÂL AÇILMALI, ANADİLDE EĞİTİM HAKKI VERİLMELİDİR”
Mücadele Haber: Son olarak eklemek istediğiniz?
Abdulkadir Büyüksayar: Son olarak şunu söylemek isterim; Zazalar, bu ülkenin, bu toprakların halen yaşayan en eski rengi, en eski halkı, en eski yerlileridirler. Tarihte Zazalar İslâmiyet öncesi ve sonrasında Türklerin Anadolu'ya yerleşmesinde ve özellikle Selçuklular döneminde adına hanlar yapılmış ve bu devletlerin yönetimlerinde söz sahibi olmuşlardır. Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde üvey evlat muamelesi görmüş ve görmeye devam etmektedirler. TC. Devletimiz hükümetlerinin Zazalar için gerekli adımları atmaları hayati önem taşımaktadır. Bu halk ve dilleri bu toprakların rengidir. Bu renk neden yok olsun. Bu bir zenginliktir. Zazalar bu devlete tıpkı diğer vatandaşlar gibi vergi veriyorlar, askerlik yapıyorlar. Diğer halklar için nasıl ki TRT devlet televizyonu kanal açmışsa Zazalar için de TRT ZAZA derhâl açılmalı ve 24 saat Zazaca yayın yapmalıdır. Ve Zazaca seçmeli değil zorunlu ders olmalıdır. Anadilde eğitim hakkı verilmelidir.
