Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Daire Başkanlığı, “Şakarên Muzîka Kurdî” adlı iki ciltlik kitap yayınladı. Araştırmacı Zeyneb Yaş tarafından hazırlanan kitapta, Kürt sanatçıların hayat hikayeleri, belge-arşiv niteliğini taşıyan fotoğrafları, sanatçıların en çok tanınan üç eserinin ses kaydı, eserin metni ve notaya alınmış hali yer alıyor. 900 sayfalık kitapta, Kürtçenin Sorani, Kurmanci ve Zazaki lehçelerinde 142 orijinal sesten oluşan eserlerin yer aldığı iki DVD bulunuyor. Kitabın ilk cildinde 1803 -1930 yıllarında yaşayan 52 sanatçı, ikinci cildinde ise 1931 - 2015 yılları arasında yaşayan 58 sanatçıya dair bilgiler yer alıyor. Kitabın hazırlanma sürecini anlattı Araştırmacı Zeyneb Yaş, arşiv çalışmalarını, kitabın hazırlanma sürecini ve içeriğini anlattı. Yaş, çalışmalarına Kürt sanatçılara ait koleksiyon çalışması yapan Süleymaniye’deki Kürt Kültür Enstitüsü’nde Ayşe Şan üzerine yapılan araştırmayla başladığını, daha sonra Kürt müziğinin sanatçıları üzerinde çalışmalarını sürdürmeye karar vererek arşiv çalışmalarına devam ettiğini ifade ediyor. Duhok Kürt Kültür Enstitüsü’nde araştırma ve derleme birimi kurarak, 2011 yılına kadar Sözlü Kürt Kültürü ve Tarihine ilişkin çalışmalarını sürdürdüğünü kaydeden Yaş, kayıp sesleri ve sahiplerini araştırırken, bir arkadaşının vasıtasıyla Amerika New Jersey’de bir arşive ulaştığını anlatıyor. Böylece Diyarbakırlı Süryani ses sanatçısı Xosrof Malool tarafından 1912 yılında Musul kentinde Odeon Plak şirketi tarafından kayda alınan “Şivanê Kurd” adlı eserin ilk Kürtçe ses kaydı olarak kitaptaki yerini aldığını anlatan Yaş, Ali Azgar Kurdistani’nin 1924’teki ses kayıtları, ilk Kürt kadın ses sanatçısı Elmas Muhamed’în 1926’daki eserleri, Meyrem Xan’ın kayıtları ve Kürt müziğinin klasiklerini ilk kez 1926 yılında okuyan Tahir Seidê Ebo gibi sanatçıların da kitapta kayıt altına alındığını söylüyor. ‘Orijinalini bozmadan düzenledik’ Sanatçıların taş plak, kaset ve ev kayıtlarından en fazla üç eserinin bulunduğunu belirten Yaş, “Hepsini orijinalini bozmadan dinlenebilir hale getirdik. İki kez temizlendi, çalışmanın en meşakkatli tarafı da buydu. Bazı eserler ikiye üçe bölünmüş, onların orijinal halini temin etmek, araştırmasını yapmak çok zorlu bir işti. Dinlenildiğinde yeterli kalitede olmasa bile kaydın ilk ve orijinal ses olması için özen gösterildi. Sanatçının önemli bir eseri olduğunu bildiğim halde teknik açıdan çok bozuk olan sesleri kullanamadık.” diyor. Eserlerin notalarının Kürt müzisyenler Mihemed Ferha, Evren Koç ve Eriş Dervişoğlu tarafından hazırlandığını ifade eden Yaş, nota düzenlemelerinin Evren Koç tarafından yapıldığını altını çiziyor. ‘Kürt müziğini esas aldık’ Kitapta sadece Kürt sanatçılar değil, Xosrof Malool, Karabetê Xaço, Aram Tigran gibi aslen Kürt olmayan; ancak Kürt müziğini en iyi şekilde icra eden sanatçıların da yer aldığını belirten Yaş, “Dolayısıyla etnik özelliğinden çok Kürt müziğini esas alarak bu çalışmayı hazırladık.” diye konuşuyor. Yaş, bunun yanı sıra Kürt müziğine katkı yapan, enstrümantal çalışmalar yapan sanatçıları da eklediklerini ifade ederek, “Mesela en iyi kavalı, en iyi bağlamayı çalan, bilinen sanatçıların da hayat hikayesi ve ses kayıtlarına yer verdik.” diyor. Araştırmayı yaparken Kürt müziğinde okunan birçok eserin aslında özellikle Türkçeye çevrilmiş olduğunu gördüklerini aktaran Yaş, eserleri icra eden sanatçılarla birlikte Kürt müziğinin tarihini kayıt altına almayı hedeflediklerini belirtiyor. Yaş, “Mesela bu çalışmada kayıtları bizde olan Elî Xendan 132 yıl yaşamış. Kendisi için düzenlenen programda konuşurken kayıtlarını edindim. Sorani müziğinden birçok sanatçıya kaynaklık etmiş biri olduğunu görüyoruz. Günümüzdeki birçok eserin o dönemden geldiğini biliyoruz.” diye ifade ediyor. ‘Farklı alanlardan kayıtlar topladık’ Kayıtları çok farklı alanlardan topladıklarını söyleyen Yaş, arşivi oluşturma sürecini devamla şöyle anlatıyor: “Bir sanatçıyı araştırırken ona dair birinci derecede ne kadar bilgi, belge, kayıt varsa bunları arşive alabilmeye çalıştım. Öncelikle piyasada ne varsa oradan topladık, bununla yetinmediğimiz zaman ailelerden, ailelerden bulamadığımızda arşivlerden, internet üzerinden birçok sanatçının eserini bulabildik. Mesela Xosrof Malool’u ta Amerika’ya kadar takip ettim. Orada onunla ilgili çalışma yapmış kaynakçalardan edinip, getirttim. Bir eserini bildiğim bir sanatçı varsa onu bulabileceğim kim varsa yararlandım. Kürt arşivciliğini çok iyi yapan özellikle Güneyde kalan koleksiyoner arkadaşlar, radyolar bana çok destek sundular. Duhok Radyosu ve Güney’deki Kültür Bakanlığı’na bağlı kurumlar o konuda çok ciddi anlamda yardımcı oldu, arşivlerini açtılar. Kürt derlemecileri, arşivcileriyle ortak bir çalışmaydı. Büyük bir organizasyondu. Bu çalışmayı yaparken ‘benim çalışmam olsun, benim kitabım olsun’ diye yapmadım. Bu çalışmanın kitaplaşması gerekiyor diye yola çıktım. Bu anlamda bu çalışmaya katılmak isteyen kim varsa kattım. Mesela Kafkasya’ya çalışmaya gidemedim; ama oradaki arkadaşlar ciddi destek sundular. Ben bunları ham haliyle değil çalışma metoduna uyarlayarak hazırladım. Şengal’deki Ezidi sanatçılarla ilgili gelen derlemeleri tüm kaynakçaları tarayarak yeniden yazdım, ancak derlemeleri kim yapmışsa onun ismini ekledim. Kaynakçalarını kimden aldığımı, nerden yararlandığımı belirtemeye çalıştım.” Kadın sanatçılar da yer alıyor Yaş, kitapta Elmas Muhamed, Meryem Xan, Fevziye Muhamed, Gülbahar, Nesrin Şêrwan’dan Delila’ya kadar Kürt müziğine eserleri ve sesleriyle damgasını vuran 15 kadın sanatçının da yer aldığını belirtiyor. Her iki ciltte yer alan Kürt kadın sanatçılarının yanı sıra araştırma ve derlemesini yaptığı 28 kadın sanatçıya da kitabın üçüncü cildinde yer verecek şekilde çalışmasına devam eden Yaş, “Belge kitap şeklinde düşünüyorum. Onlara dair bilgi, belge, buraya sığdıramadığım tüm bilgileri o çalışmada kullanmayı planlıyorum.” diye konuştu.
Editör: TE Bilisim