Ziya Gökalp Müzesi: Ünlü düşünür Ziya Gökalp'in 1876 yılında doğduğu bu ev, 1953'te varislerinden satın alınarak 23 Mart 1956 tarihinde müze-ev olarak ziyarete açılmıştır. Müzede yazara ait eşyaların yanı sıra, yörenin etnografik eserleri sergilenmektedir. Diyarbakır'ın tipik sivil mimarlık örneklerinden biri olan ev, 1808 yılında inşa edilmiştir. İki katlı bu yapıda malzeme olarak siyah bazalt taşı kullanılmıştır. Haremlik ve selâmlık olmak üzere iki bölüm halindedir ve mekânlar ortadaki iç avlunun etrafına yerleştirilmiştir. Cephelerden biri iki kemerli, revaklı, bir eyvan şeklindedir ve bu bölümdeki havuz ile serin bir oturma mekânıdır. Süs öğesi olarak; mahalli tabirle "ciz" veya "kehal" adı verilen beyaz renkli bezemeler dikkati çekmektedir. Ayrıca bazı kapların üst kısımlarında Arapça yazılmış kitabeler bulunmaktadır. Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi (Kültür Müzesi): Diyarbakır merkezinde, Cami-i Kebir Mahallesi, Cahit Sıtkı Tarancı Sokak'ta bulunan yapı 1820 yılına tarihlenmektedir. Diyarbakır sivil mimarisinin en güzel örneklerinden biri olarak günümüze ulaşmıştır. Haremlik ve selâmlık olarak inşa edilen evin selâmlık kısmı sonradan yıkılmıştır. İki katlı bir yapıdır ve kesme siyah bazalt taşından inşa edilmiştir. Bu binada içe dönük mimari plan uygulanmış olup, cepheler iç avluya bakmaktadır. Tek katlı ahşap giriş kapısı dar bir koridorla avluya açılmaktadır. Binada mekânlar, iklim şartlarına uygun olarak mevsimlere göre cephelere yerleştirilmiştir. Diyarbakır ev mimarisi: Dışa kapalı olan evlere, sokaktan hep aynı örnekte yapılmış mütevazi bir kapıdan girilir. Bu kapıyla genellikle küçük bir hole, holden havş diye tabir edilen avlıya girilir. Avlu evin harimi durumundadır. Bu nedenle dışarıdan avlu, avludan dışarısı gözükmez. Rengarenk gül vs. çiçekleri, havuz ve şadırvanlarıyla Diyarbakır evlerinin avluları hayatiyet doludur. Kara renkli bazalt örgülü avlu duvarları ‘Cıs ‘adı verilen beyaz renkli bezemelerle, pencere ve eyvan boşlukları ile hafifler ve zengin, zarif motifli pencere ve gezemek parmaklıkları ile sevimsiz, kasvetli görünüşü tamamen kaybolur. Diyarbakır ev planının şekillenmesinde en önemli etken iklim olduğu için evlerde yazlık, kışlık ve mevsimlik bölümlerle karşılaşırız. Bütün bu bölümler evin merkezini oluşturan avlunun dört etrafını çevreler. Evlerin en belirgin yerleri yazlık kısmıdır. Yazlık bölümler fazla güneş almaması için kuzeye bakar ve bu bölümün en önemli yeri eyvan adı verilen, kemerlerle avluya açılan kısımlardır. Kışlık bölümleri güneye bakar ve kışın güneş alsın diye bol pencere bırakılır. Mevsimlik kısımlar ise avlunun doğusunda ve batısında yer alır. Diyarbakır Sur içinde tescili yapılmış 230 tarihi yapı vardır. Bunların restorasyonu turizme hamle yaptırır.
Editör: TE Bilisim