Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Hatip YILDIZ’ın yaptığı çalışmada; Osmanlı’nın önemli vilayetlerinden biri olan Diyarbakır’da açılan veya açılmasına teşebbüs olunan ıslahhane, sanayi mektebi, darüleytam, ziraat mektebi, numune bahçesi, numune tarlası ve numune çiftliği gibi sivil mesleki teknik okullar hakkında detaylı bilgiler verildi. Çalışmanın hazırlanmasında Başbakanlık Osmanlı Arşivi kaynakları esas alınarak, Diyarbekir Gazetesi, Dicle Gazetesi, Diyarbakır Vilayet Salnameleri, Maarif Salnameleri ve telif eserlerden faydalanıldı. Elde edilen kaynaklar üzerinde yapılan incelemeler sonucunda, bütün maddi imkânsızlıklara rağmen, Diyarbakır’da önemli mesleki eğitim kurumlarının açıldığı; ancak dönemin siyasi ve sosyal çalkantıları nedeniyle bu kurumların uzun ömürlü olmadığı tespit edildi. Osmanlı Devletinde teknik eleman ihtiyacı, XIX. yüzyıla kadar daha çok Ahi ve Lonca teşkilatları içerisinde, küçük yaşta alınan çocukların yetiştirilmesi suretiyle karşılanmıştır. Genellikle anne ve babaları tarafından meslek öğrenmek üzere bir ustanın yanına verilen çocuklar, belli bir süre burada çalışarak önce kalfalığa, sonra da ustalığa terfi etmişlerdir. Ancak, 18. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupa da tekniğin tabii ilimlerle birlikte gelişmesi ve sanayi alanında kullanılmaya başlanmasından sonra, Osmanlı Devletinde Lonca sistemine dayalı kalifiye eleman yetiştirme girişimi, batıya nazaran yetersiz kalmıştır. Gelişen batı teknolojisi karşısında manevra kabiliyetini kaybeden Osmanlı Devleti, bu duruma eğitimli insan gücü ile son vermek istemiştir. Osmanlı Devleti nde modern eğitim kurumları XVIII. yüzyıl sonları ile XIX. yüzyıl başlarından itibaren açılmaya başlanmıştır. Bu eğitim kurumları içerisinde mesleki ve teknik eğitim veren okullar önemli bir yer tutmaktadır. Öncelikle merkezde açılan bu okullar, daha sonra taşraya yayılmıştır. Yenileşme döneminde Osmanlı merkezinde açılan başlıca sivil mesleki teknik eğitim kurumları şunlardır: Ameli Ziraat Mektebi (1847), İdadi Sanayi Mektebi (1848), Orman Mektebi (1858), Maden Mektebi (1858), Telgraf Memurları Mektebi (1860), İstanbul Sanayi Mektebi (1868), Kız Sanayi Mektebi (1869), Kondüktör Mektebi (1874), Fenn-i Resim ve Mimari Mektebi (1877), Sanayi-i Nefise Mektebi (1882), Numune Bağı ve Aşı Ameliyat Mektebi (1887), İstanbul Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi (1886/1889), Zeytinburnu’nda açılıp kapanan ilk erkek sanayi mektebi. Taşrada ilk sivil meslek okulları Tuna Valisi Mithat Paşanın gayretleriyle kimsesiz çocuklar için açılan Islahhanelerdir. Bu okulların başlıcaları şunlardır: Niş Islahhane Mektebi (1861), Sofya Islahhane Mektebi (1864), Rusçuk Islahhane Mektebi (1864), Rusçuk Kız Sanayi Mektebi (1865), Rusçuk Kız Islahhanesi (1872).
Editör: TE Bilisim