Medeniyetler şehri Diyarbakır, surları, camileri, medreseleri, kiliseleri, köprüleri ve daha birçok somut kültürel mirası ile UNESCO Kültürel Mirası Listesinde yer alan kentlerden biridir. Birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Diyarbakır, tarihi dokusuyla önemli bir merkezdir. Barındırdığı tarihi yapılarla da öne çıkan Diyarbakır, Ortadoğu’nun en büyük Ermeni kiliselerinden biri olan Surp Giragos Kilisesi de önemli yapılar arasındadır. Diyarbakır’ın tarihi Sur İlçesinde bulunan ve 2015 yılında yaşanan çatışmalarda büyük zarar gören Surp Giragos Ermeni Kilisesi, 7 yıl aradan sonra 2011 yılında tekrar ibadete açıldı. İşte Surp Giragos Kilisesi’nin tarihi ve bilinmeyenleri…
SURP GİRAGOS, POLONYALI GEZGİNİN SEYAHATNAMESİNDE
Surp Giragos Kilisesi’nin adına ilk kez 1610-1615 tarihleri arasında Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesinde rastlanmıştır. Diyarbakır’a gelen Simeon, Ermen kiliselerine uğramış ve onlardan bahsetmiştir. Ermeni mimari tarihinin önemli eserlerinden biri olan Surp Giragos Kilisesi, Ortadoğu’daki en büyük Ermeni kilisesidir. 1722 yılında restore edilmiş, daha sonra 1729 yılında Ermeni mimarlar tarafından daha büyük boyutlarda tekrar inşa edilmiştir.
BÜYÜK YANGIN GÖRDÜ, YILDIRIM DÜŞTÜ
Ermeni cemaatinin Ortadoğu'daki en büyük kilisesi konumunda kabul edilen Surp Giragos Ermeni Kilisesi, İnciciyan’ın verdiği bilgiye göre 16. yüzyılda inşa edilmiştir. İnciciyan, 1518 yılında Sen Teodaros Kilisesi’nin camiye dönüştürülmesinden sonra, kiliseye ait mezarlığın içinde Surp Giragos Kilisesi’nin inşa edildiğini ifade etmektedir. Kilise, 1722 yılında dönemin metropoliti Bedros Vartabed tarafından geniş çaplı bir restorasyona tabi tutulmuştur. Surp Giragos Kilisesi, 1881 yılında meydana gelen bir yangında harap olmuşsa da 1883 yılında tekrar yapılmıştır. Diyarbakır merkezinde yer alan Surp Giragos Kilisesi ihtişamlı çan kulesiyle, büyüklüğü ile Diyarbakır’ın simgelerinden biridir. Kilisenin çan kulesi 1913 yılında yıldırım düşmesi sonucu yıkılır. Aynı yıl Ermeni ileri gelenleri kendi aralarında altın toplayarak yeni bir çan kulesi inşa ettirirler. 1915’in kara günlerinde yakınındaki minareden yüksek olduğu gerekçesiyle bu çan kulesi top atışıyla yıkılır.
ALMAN ASKERLERİ KARARGAH OLARAK KULLANILDI
1915 yılından zarar gören kilise, 1. Dünya Savaşı sırasında Alman subaylar tarafından karargah olarak kullanılmıştır. Daha sonra ise Sümerbank’ın pamuk deposu olarak işlev gördü. 1960 yılından itibaren tekrar ibadete açılan kilise, özellikle 1980 yılından Ermenilerin batı illeri ve Avrupa ülkelerine çeşitli nedenlerle göç etmesi sonucu terk edildi. Cemaati olmadığı için ayin yapılmayan kilise, bakımsızlık ve ilgisizlik nedeniyle bazı yerleri çöktü ve kullanılamaz hale geldi. Ortadoğu’nun en büyük Ermeni kilisesi olma özelliğini taşıyan kilise, Surp Giragos Kilisesi Vakfı yönetiminin çabaları ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi desteğiyle 2011 yılı sonu itibariyle kilisenin restorasyonunu bitirilip ibadete açıldı. Günümüzde ise kilise, Diyarbakır’a gelen yerli ve yabancı turistlerin en uğrak yerlerinden biridir.
