Günümüzde Çermik'te Yahudilerin yaşadığına kanıt olarak kalan tek yapı ilçenin Kale Mahallesinde bulunan sinagog'dur. Bu yapının tamamı siyah ve beyaz bazalt taşlarından inşa edilmiştir. Kale Mahallesi’nde bulunan 14’üncü yüzyıldan kalma Yahudilere ait son izleri barındıran tarihi sinagog, günümüzde özgünlüğünü büyük ölçüde koruyor. Bazalt ve kalker taşlar kullanılarak inşa edilen bu kültürel yapı, çökme tehlikesiyle karşı karşıya.
DİYARBAKIR’DAKİ SON SİNAGOG
Diyarbakır’da, biri Çermik’te diğeri ise Sur’un Arap Şeyh Mahallesi’nde bulunan iki sinagogun varlığı biliniyor. Merkez Sur ilçesindeki sinagog, 2015 yılında sokağa çıkma yasaklarında yaşanan çatışmalar sonrası tamamen yıkıldı. Çermik’te bulunan sinagog ise yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya. Bölgede yaşayan Yahudilerin göç etmesiyle kaderine terk edilen sinagog, günümüzde depo olarak kullanılıyor. Sinagog, zaman içerisinde depo, ahır ve konut olarak kullanılmasına rağmen, halen mimari özelliğini korumaktadır.
BAZALT TAŞINDAN YAPILAN BİR SİNAGOG
Tarihi yapı tek bir bölümden oluşmaktadır. Tamamı Karacadağ’ın meşhur siyah ve beyaz bazalt taşlarından yapılmıştır. Dış cephesinde yan yana bulunan iki kemerli bölümden, sol taraftakinde orijinal su düzeneği mevcuttur. Sinagogun içindeki odada nişler bulunmaktadır. İki sütunlu üç kemerli bölüm odayı ikiye ayırmaktadır. Yapının üzerinde, İbranice kitabe yer almaktadır. Sinagogda İbranice bir kitabe bulunmaktadır. Sinagog dışarıda büyük bir avlu ve içeride bulunan genişçe bir odadan oluşmaktadır. İçerideki büyük odanın batı tarafında "hitabet yeri" bulunmaktadır.
SİNAGOGUN TARİHÇESİ
Bu sinagog hakkında en net bilgileri sinagogun İbranice yazılan kitabesi vermektedir. Sinagogun inşaatı bittiğinde yazılan bu kitabeye göre İbrani takvimine göre 5176, Miladi takvime göre ise 1416 yılında bu yapının inşaatı bitmiştir. 1848 yılında Çermik'i ziyaret eden seyyah Benyamin Haşeni burada yüz Yahudi aile bulunduğunu aktarmaktadır.
SİNAGOG, DİYARBAKIR'DA TESPİT EDİLEN 536 TARİHİ VARLIKTAN BİRİ
Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası (DTSO) ve TMMOB İl Koordinasyon Kurulu işbirliğinde Diyarbakır İli Tescilli ve Tescile Değer Tarihi Yapılar Araştırma Raporu yayınlandı. Diyarbakır’da 1,5 yıllık araştırma kapsamında 13 ilçede 536 taşınmaz tarihi varlığın tespiti ve bilgi güncelleme çalışması yapıldı. Raporda yer alan yapılardan iri de bu tarihi sinagogdur. Raporun gözleminde ise, sinagog ile ilgili bölülmde, “Yapıda derz boşalmaları, kılcal ve strüktürel çatlamalar, boşluklu ve delikli yüzey, yüzey kararması, renk değişimi, tuzlanma, pencere korkuluklarında korozyon gibi deformasyonlar saptanmıştır. Yapı depremden ve bakımsızlıktan çok kötü etkilenmiştir ve restore edilmesi gerekmektedir” ifadelerine yer verildi.
Haber: Remziye ÇELİK
