Geçmişi çok eskiye dayanan ve bu binlerce yıllık geçmişiyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Diyarbakır’ın 4’ü merkez olmak üzere 17 ilçesi bulunmaktadır. Diyarbakır’ın ilçelerinin birçoğu da kendisiyle aynı geçmişe sahiptir. Peki, bu 17 ilçenin isimleri nedir, nereden geliyor? İşte Diyarbakır’ın merak ilçelerinin isimleri ve anlamları…
DİYARBAKIR'IN KAÇ İLÇESİ VAR?
12 bin yıllık tarihiyle bilinen Diyarbakır’ın 4’ü merkez olmak üzere 17 ilçesi vardır.
Diyarbakır merkez ilçeleri: Bağlar, Sur, Kayapınar ve Yenişehir
Diyarbakır ilçeleri: Bismil, Çermik, Çınar, Çüngüş, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Kocaköy, Kulp, Lice ve Silvan.
BAĞLAR İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Diyarbakır’ın 4 merkez ilçelerinden biri olan Bağlar’ın güncel nüfusu 394 bin 338’dir. Bağlar’ın ismi daha önce ilçenin bulunduğu alandaki ünlü üzüm bağlarından geldiği düşünülmektedir. Günümüzde bu üzüm bağlarından bir kalıntıya rastlanmamaktadır.
SUR İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Sur Diyarbakır'ın 4 merkez ilçesinden biridir. 2008 yılında, 5747 sayılı kanunla, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde, Diyarbakır'ın en eski yerleşim merkezinde kurulmuştur. Sur adını, ilçe merkezi ile çevirili bulunan tarihi Diyarbakır Surlarından almıştır.
KAYAPINAR İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Kayapınar ilçenin adının daha çok kurulu olduğu kayalık arazide bölgedeki meşhur Karacadağ’dan gelen suların çıkmasına dayandığı söylenmektedir. Kayalardan çıkan pınarı tanımlayan Kayapınar ismi, daha önce Peyas adı ile anılan yerleşim biriminin olduğu bölgede 1991 Yılında Kayapınar Beldesi kurulurken kullanılmıştır.
YENİŞEHİR İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Yenişehir, Diyarbakır ilinin merkezdeki dört yeni ilçesinden biridir. Diyarbakır'ın yerlilerinin en çok yaşadığı ilçelerden biridir. Yenişehir ismi ise Sur dışında kurulan ilk yerleşim yeri olması nedeniyle Yenişehir adını almıştır.
BİSMİL İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Diyarbakır'ın önemli su kaynaklarından biri olan Dicle Nehri’ne kıyısı bulunan, doğuda batman, kuzeyde silvan, batıda Diyarbakır, güneyde yeşilliye komşu olan Bismil, önemli bir ilçedir. Bismil isminin anlamı, Osmanlı kayıtlarında Basmil Oymağı olarak geçiyordu. "Oymak", Çukurlu yerde, boy, aile, köy, göçebe anlamı taşır. Basmil oymağı yanı Çukurlu yerdeki göçebe köy manası taşıyor.
ÇERMİK İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Diyarbakır’ın 17 ilçesinden biri olan Çermik’in eski ismi Aberna'dır. 'Çermik' sıcak su anlamına gelip; adını sınırları içerisinde yer alan kaplıcalardan almaktadır. Geçmişten günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapan ilçenin tarihinin milattan önce 15000-13000 yıllarına dayandığı tahmin edilmektedir. İlçe bugünkü ismini ise dünyaca meşhur kaplıcalarından almıştır.
ÇINAR İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Cumhuriyetin ilk yıllarında Diyarbakır merkeze bağlı büyük bir köy olan Çınar 23 Haziran 1937 yılında, 3223 sayılı kanun ile bağımsız ilçe haline gelmiştir. Önceleri adı "Melkis" olup merkezi daha sonra "Hanakpınar" mahallesi yakınlarına taşınan ilçenin, 1937'den önce adı "Akpınar" ve "Hanakpınar" olarak bilinmekteydi.
DİCLE İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Dicle ilçesinin geçmişi çok eskiye dayanan dönemin yerleşim yerlerinden biridir. Nehrin Sümerce ismi İdigna veya İdigina'dır, akan su anlamındadır. Bu isim daha sonra Elamcaya ti-gi-ra ve bundan sonra eski Farsçaya Tigra ve eski Yunanca'ya Tigris olarak geçmiştir. İlçenin eski bir adı da Piran’dır.
EĞİL İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Eğil ilçenin tarih öncesi dönemlerden başlayıp, pek çok medeniyetlere beşiklik etmiştir. Eğil; çeşitli medeniyet ve dönemlerde değişik adlarla anılmıştır. Urartular; Supani, veya Supa, Romalılar döneminde; Arkochthiokerta, Artagigarta, Bizanslılar Döneminde; Banaz, Basilon, Phrourion daha sonra da İngila adını vermişler. Eğil Bölgesi İngilen/İngiline, Encil, Geil, Ekle, Agel adları şeklinde geçer. Eğil’in adı Evliya Çelebi Seyahatnamesinde “Gel” biçiminde geçmektedir ve günümüzde de yerli halk tarafından kullanılan ‘Gêl’ isminin bugünkü Eğil adını aldığı belirtilir.
ERGANİ İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Ergani ya da eski adıyla ‘Osmaniye’ Diyarbakır’ın bir ilçesidir. Ergani çok eski bir şehir olup, kuruluş tarihi belli değildir. İlçeye 8 kilometre uzaklıkta bulunan Hilar Şehri harabelerinde yapılan (Çayönü) kazıda, bugünkü bilgilere göre en eski köy yerleşimi ortaya çıkmıştır. Ancak ilçenin madenlerde çalışan işçi anlamına gelen Ergane’den geldiği bilinmektedir. Araştırmalarda ise, arg kelimesinin özellikle gümüş, geniş anlamda maden ve diğer metaller karşılığında kullanıldığı için bugünkü Ergani yani Erxenî adına temel teşkil eden Arghini adının, maden yeri anlamına geldiği söylenmektedir.. Arghini kelimesi, günümüzde Ergani adını almıştır.
HANİ İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen Hani’nin tarihteki ilk yerleşimcilerinin Subaru2 ahalisinden olan Hurri ve Nirbiler olduğu kabul edilmiştir. Hani ilçesinin bugünkü adının nereden geldiği ile ilgili bilgilerin tümü birtakım efsanelere dayanmaktadır. Bu efsanelerden en mantıklı olanı, ilçenin, bu adı bölgede bulunan ve yerel dilde “yenı” olarak tabir edilen “Ayn-ı Kebir” su kaynağından aldığıdır. Bazı efsanelere göre Hani, Zazaların eski yerleşim yerlerinden biri olduğu için, Zazaca’da Henı olan ‘Çeşme’den aldığına inanılmaktadır.
HAZRO İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Asurlular zamanında yörede kurulan "HATARO" adlı Tercil Kalesi'nden adını alan Hazro, ilk çağlardan bu yana sırasıyla Perslerin, Makedonya Krallığı'nın Roma ve Bizans İmparatorluklarının idaresinde bulunmuştur.
KOCAKÖY İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Kocaköy ilçenin adı, 1869 ve 1915 yılı kayıtlarında Karas ya da Karaz olarak geçmektedir. 22 Temmuz 1975'te belediye statüsü alarak beldeye dönüştü.
KULP İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Kulp ilçenin adı mahalli söylentilere göre vaktiyle Kafrom Kalesi'nde oturup, bölgeye egemen olup "Kulpo" isimli bir derebeyinden kalmadır.
LİCE İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Eski bir geçmişe sahip olan Lice’nin ismi Şirişa, Lice isminin de Holuris'ten gelerek daha sonra İllirisis, İlice ve nihayetinde Lice şeklini alarak günümüze kadar geldiği söylenebilir.
SİLVAN İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Silvan Asurlular zamanında kurulmuştur. Eski ismi Meyyafarikin'dir. Bir diğer bilgi de Diyarbakır Silvan ve Muş yöresinde varlığını sürdürmekte olan Badıkan Aşireti'nin kökleri Mervânîler'in kurucusu olan (Bad)'a dayanmaktadır. Silvan'da bulunan Malabadi Köprüsü adını (Bad)'dan almaktadır.
ÇÜNGÜŞ İLÇESİNİN İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Diyarbakır'ın en küçük nüfusuna sahip Çüngüş'ün tarihi çok eskidir. Diyarbakır'ın küçük ve güzel olan Çüngüş'ün, kelime anlamı itibarıyla "Çoban aldatan kuş (Çınkuş)" manasına geldiği düşünülmektedir. Ermeni kayıtlarında da Çüngüş'ten "Çınkuş" olarak bahsedilmektedir. Ayrıca Ermenistan'a göç eden Çüngüşlü Ermeniler genelde Nubaraşen'de yaşamakta ve bu şehrin sokaklarından biri de "Çınkuş" olarak anılmaktadır.
Haber: Remziye ÇELİK
