On binlerce yıldır birçok medeniyetin hüküm sürmek için birbiriyle mücadele ettiği Diyarbakır, yaşamın her daim kentlerden biri olmuştur. Çeşitli medeniyetlerin merkezlerinden biri olmuş bu kadim kent, bu medeniyetlerin izlerini de günümüze kadar taşımıştır.
Binlerce yıl boyunca sayılmayacak kadar birçok medeniyete ev sahipliği yapan ve Mezopotamya’nın başkenti olarak bilinen Diyarbakır’ın 4’ü merkez 17 ilçesi bulunmaktadır. Bu ilçelerin bazılarının geçmişi de Diyarbakır’ın tarihi kadar eskidir. Bu ilçelerden biri de geçmişi çok eski olan ve günümüzde il olma potansiyeliyle de dikkat çeken Ergani, diğeri de yine en uzak ilçe olma unvanına sahip, ipekböcekçiliğinin merkezi konumundaki Kulp ilçesidir. Günümüzde önemli bir potansiyele sahip bu iki ilçenin 1927 yılına ait ilginç bir bilgi otaya çıktı.
DİYARBAKIR’IN 1927’DEKİ DURUMU
1927 Umumi Nüfus Tahriri ilçe haritasına göre Diyarbakır’ın Günümüzde Ergani ve Kulp İlçelerinin farklı olarak yer alması. Harita bilgisine göre, o dönem Ergani’nin ismi ‘Erganimaden’i, Kulp ilçesinin ismi ise ‘Kalp’ olarak geçiyor. Ve yine haritada yer alan bilgide günümüzde 17 ilçeye sahip Diyarbakır’ın sadece 5 ilçesi bulunuyor.
ERGANİ’NİN DEĞİŞEN İSMİ: ERGANİMADEN YA DA ARGHANAMADEN
Diyarbakır ve Elazığ arasındaki bölgede bulunan Ergani ilçesi eski adıyla Osmaniye, Diyarbakır’ın kırsal ilçelerinden biridir. 1537 metre yüksekliğindeki Zülküf Dağı'nın güney eteğine kurulmuş olup Diyarbakır'ın önemli ilçelerinden biri olan Ergani çok eski bir şehir olup kuruluş tarihi belli değildir. Ancak Elazığ’ın Maden ilçesine sınır olan Ergani’nin ismi bir dönem Erganimaden olarak geçiyordu, Bunun nedeni Maden’de bulunan bakır madeninin Ergani ismiyle özdeşmiş olmasıdır. 1846 yılında Ergani Sancak merkezinin Ergani’den Maden’e taşınması ve bu taşınmayla birlikte isminin Erganimaden Sancağı olarak değiştirilip Sancağın Diyarbekir’e bağlanması, sonra 1926 yılında 1926 tarih ve 877 sayılı yasayla Türkiye’de yapılan yeni idari düzenlemeyle sancak yönetimlerine son verilmesi, Erganimaden Sancağının lağvedilmesi ve Ergani’nin ilçe olarak Osmaniye adıyla Diyarbekir’e, Maden’in Ergani Madeni adıyla ilçe olarak Elâziz’e bağlanması ve ardından Osmaniye ve Ergani Madeni ismi tutmayınca 26 Nisan 1937 tarih ve 3589 sayılı yasayla yeniden “Ergani Osmaniye kazasının adı (Ergani)”, “Ergani Madeni kazasının adı ‘Maden’ olarak değiştirilmesi gibi duru karışıklıklara neden oluşturdu ya da oluşturmaktadır. Bu karışıklık 15 Nisan 1937 tarihinde ise Diyarbekir'e bağlı Ergani Osmaniye İlçesi'nin adı Ergani, Elaziz'e bağlı Ergani Madeni İlçesinin adı ise Maden olarak değiştirilmesiyle sona ermiştir. Bir diğer bilgiye göre ise, 1889 ve 1924 yılları arasında Maden, Ergani ile tek isimdi. O dönem, Ergani, Erganimaden ya da Arghanamaden isimleriyle de anılmaktaydı.
KULP MU KALP MI?
Eski adı Pasur olan Kulp’un ismi "Pa" baş anlamındaydı. Pasur'un anlamı da Başkale olarak anlaşılıyor. Kulp adı ise mahalli söylentilere göre vaktiyle Kafrom Kalesi'nde oturup, bölgeye egemen olup ‘Kulpo’ isimli bir derebeyinden kalmadır. Diyarbakır’ın merkeze en uzak ilçesi olan Kulp, doğa güzelliğinin yanı sıra çok eski zamanlardan günümüze kadar gelmiş köklü bir tarihi yapıya sahiptir. Birçok medeniyete ev sahipliği yapan ilçe, bu medeniyetlerden kalan tarihe de ev sahipliği yapmaktadır. Bu tarihi yapılar günümüzde yılın her döneminde ziyaret edilmektedir.
Ancak yine 1297 yılına kadar Lice sancağına bağlı bir bucak iken, aynı yıl ilçe haline gelen ilçenin 1927 tarihli ilçe haritasına göre, Kulp’un ismi Kalp olarak geçmektedir. Bu yazılışın o dönem sehven mi yazıldığı, yoksa Kulp’un isminin gerçekten ‘Kalp’ miydi bilgisine ulaşılmazken, ismin yine asıl isme benzerliği de dikkat çekmektedir.
