Çocuklardaki kötü alışkanlıklar deyince çoğumuzun aklına tırnak yeme, tırnak kenarlarındaki etleri yeme, parmak emme, elbisesinin yakasını ya da kolunu dişleme gibi çocuğun sonradan kazandığı ve tekrar eden davranışlar gelir.
Çoğu ebeveyn de bu tip alışkanlıkları çocuğunda gördüğünde çocuğumda acaba bir psikolojik problem var mı diye düşünmeye başlar. Fakat örnek olarak tırnak yemeyi alırsak bir alışkanlık icabı boş vakit doldurmak için yenen tırnak vardır bir de psikolojik bir geri çekilme, kaygı, depresyon gibi negatif duygulanımın dışa vurumu olarak yenen tırnak vardır.
Birinci durum endişelenmeyi çok gerektirmeyen bir alışkanlık olabilecekken ikinci durum kesinlikle göz ardı edilemeyecek bir tepkidir. Peki bu ayrımı nasıl yapabiliriz? Bu konuda dikkat edilmesi gereken şeylerden biri bu alışkanlığın ne zaman başladığıdır. Babası askere gittikten sonra, depremden sonra, bir yakının ölümünden sonra, anne babanın boşanmasından sonra, ders başarısı düştükten sonra gibi belirgin hayat olaylarından sonra başlayan kötü alışkanlıklar çoğu zaman bir psikolojik dışa vurumdur.
Fakat annesi de ya da abisi de tırnak yediği için çocuğun da ondan baka baka örnek alıp alışkanlık haline getirmiş olması veya televizyon karşısındayken, boş kaldığı zamanlarda, canı sıkıldığı zamanlarda çocuğun tırnak yemesi nadiren bir psikolojik durumun dışa vurumudur. Bu yüzden çocuğu her tırnak yiyen ebeveynin çocuğuna “kesin benim çocuğumun psikolojik bir sıkıntısı var” diye bakması yanlıştır.
Çocuğun tırnak yemeye başlaması, bu alışkanlığı ne zamandır devam ettiriyor olduğu, ne sıklıkta ve ne yoğunlukta tırnak yediği önemli bilgilerdir. Bazı çocuklar parmakları kanayana dek tırnaklarını ya da tırnak kenarlarını yerken bazıları arada bir başparmağını kemirir. Arada bir baş parmağının tırnağını yiyen çocuğa psikolojik problemi var diye bakmak çoğu kez isabetsiz bir düşünce olacaktır.
Öte yandan çocuklar yeni bir kötü davranış başlattıklarında ebeveynin nasıl davrandığı çoğu kez bu davranışın alışkanlık haline gelip gelmemesinde belirleyici olur. Çocuğunun ilk kez tırnağını yediğini parmağını ağzına soktuğunu, emdiğini vs gören bir ebeveynin bunu görmezden gelmesi önerilir. Yine aynı şekilde çok kötü bir kelimeyi sarf eden çocuğu da görmezden gelerek bu davranışın sönmesine yardımcı olmak mümkündür. Bu görmezden gelme süreci 2-3 haftaya kadar uzayabilir, sonrasında küçük uyarılar yapmak ve ceza yerine ödül teklif etmek daha yerinde olacaktır.
Bazı ebeveynler herkesin içinde “çek elini ağzından” deyip çocuğu utandıracak şekilde azarlayıp sorunun iyice kalıcı hale gelmesine katkıda bulunmaktadırlar. Geçici bir kötü davranış olarak başlayan tırnak yeme davranışı çocuğun ebeveyni ile ilişkisinin bozulmasına sebep olduğu için kötü davranış basitliğinden çıkacak ve psikolojik bir tepki halini alabilecektir.
Bu şekilde davranışın katılaşmasına katkıda bulunmadıkları halde ve ödüller de fayda vermediğinde davranış halen devam ediyorsa genelde ebeveynler mahrum bırakma aşamasına geçerler. Oysa negatif ısrar çoğu kez işe yaramaz, çocuğun tırnak yemesini ebeveyninden ilgi görmekle eşleştirmesi anlamına da gelebilir. Hafta sonu tırnakların kesebileceğim kadar uzamazsa sen gezmeye gelemeyeceksin gibi cümleler çocukların çoğunda işe yaramaz. Oysa bu aşamada 3. bir kişinin devreye sokulması ve kontrolü başkasının yapması çocuğa daha iyi gelir.
Varsa öğretmeni yoksa sevdiği bir başkasının bu konuda çocukla konuşup anlaşması ve kontrol edeceğini söylemesi çoğu kez daha fazla işe yarar. Çocukla anlaşma yapan kişinin çocuğa güvendiğini belli etmesi kesinlikle önerilir. 3. Kişilerin günlük bir tabloyu çocuğa ve annesine vererek belirli işaretlerle her günün durumunu işaretlemelerini istemesi işin sıkı tutulmasına ve kolay kontrol edilmesine yardımcı olur.
Bu arada anne babanın evde çocuğa istenmeyen davranışı yapmadığında ödül veren olmaları önerilir. İstenmeyen davranış oluştuğunda görmezden gelip, istenmeyen davranış olmadığında “aferin bak yarım saattir elini hiç ağzına götürmedin, bunu başarabildiğini görmek çok güzel” diyebilir. Çocuğun kendine zarar verdiği, canını yakacak kadar ilerleyen tırnak yeme, parmak emme vs davranışlarında ise bir profesyonele baş vurulması mecburidir.
Öte yandan kötü bir alışkanlığa eşlik eden başka davranış problemleri de varsa (çiş, kaka kaçırma, kabus vs) yine bir profesyonele baş vurmak yerinde olacaktır. 3 yıldır devam eden bir davranış sorunu ile uğraşmak 3 aydır devam eden bir davranış sorunu ile uğraşmaktan çoğu kez daha zordur. Bu yüzden alışkanlıklar kökleşmeden müdahalede bulunulması tercih ve tavsiye olunur.
