Demiştim ki, “nerede insan yaşıyorsa orada Türk vardır, Türk kültürü vardır, Türk dili vardır”… Demiştim, çünkü Dünyayı fır döndüğüm yıllarda,1979’dan 1997’ye kadar 7 kez Irak’a davet edilmiş; bu ülkenin tüm vilayetlerini gezip görmüş, önemli şahsiyetleriyle tanışıp, görüşmüştüm.
Tanıdığım müstesna kişilerden birisi de Türkoloji bilginlerinden olan Ata Terzibaşı idi. Bu büyük bilginle, Türkiye seyahatlerinin bazılarında da görüşmek zevk ve mutluluğunu yaşamıştım.
Irak Türklerinin yetiştirdiği büyük bilgin Ata Terzibaşı, 100 yıl önce, 14 Kasım 1924 tarihinde, Kerkük’ün kadim Piryadi Mahallesinin Terzibaşı sokağındaki ata mekânında dünyaya geldi. Bu mekânın bulunduğu yöre, Kerkük’ün, asil ailelerinin yaşadıkları mahaldir. Babası Ömer Terzibaşı’nın atası Tabur İmamlığı yapan Abdüllatif Efendi’dir. Ata Bey hiç evlenmemiş olup, bu hususta kendisine yöneltilen sorulara şu yanıtı vermiştir: ”Ben kitaplarımla evliyim!...”
İlköğrenimini mahalle mektebinde yapan Ata Terzibaşı, Kur’an’ı Kerim’i hatmettikten sonra Fuzuli’nin eserleri üzerine eğilerek, kişiliğini oluşturmuş, ilk ve orta öğrenimini doğduğu kentte tamamladıktan sonra, 1945-1950 yılları arasında Bağdat Üniversitesi’nde hukuk tahsili yapmıştır.
Ata Terzibaşı hukukçu olmuştur ama, çalışmalarının yoğunluğunu Irak Türkmen edebiyatı, sanatı, kültürü vb. gibi hususlara ayırmıştır. Bu cümleden olarak, birçok gazete ve dergilerde, yoğunlaştığı konularla ilgili yazılar yayımlamıştır. Ayrıca peş-peşe yayımladığı kitaplarla, Türkmen literatürüne çok değerli eserler kazandırmıştır.
Örneğin 1955, 1956 ve 1957 yıllarında 13 ciltten oluşan Kerkük Hoyratları ve Manileri adlı eseri çok büyük bir değer taşımaktadır. Keza Türkiye’de de basılan Kerkük Şairleri külliyatı da önemli bir çalışmadır. Ayrıca İmadeddin Nesimi, Fuzuli, Ruhi Bağdadi, vb.gibi şairlerle ilgili eserleri de çok kıymetlidir.
1953 yılından 2014 yılına kadar 50 eser yayımlamış olan Ata Terzibaşı’nın bütün eserlerinin topluca yayımlanıp, Türk Dünyası ülkelerine de yayılması çok yararlı olurdu.
İz bırakmış ve gerçek bir araştırmacı yazar olan Ata Terzibaşı için, gerçek bir gazetecidir demek de doğrudur. Zira çok değişik konuları içeren makaleleri Kerkük’te münteşir haftalık Kerkük gazetesi yayımlandığı gibi, Türkçe ve Arapça yayımlanan Afak adlı Gazetenin de hem baş yazarı, hem de genel yayın yönetmeni olmuştur.
Ne var ki, 1958 yılında yayına başlayan Beşir Gazetesindeki yazılarından dolayı, savaş bahane edilerek, tutuklanıp, bir süre hapsedilen Ata Terzibaşı, bilahare Hille kentinde sürgün hayatına mahkum edilmiştir.
Yukarada da değindiğim gibi, Ata Bey, çok değişik yayın organlarında yazılar yayımlamış, bu yazılarda da birçok değişik mahlaslar kullanmıştır. Örneğin A.T., Ataullah Terzibaşı, Mecit Türkekul,, Ömerzade Allahverdi bu mahlaslardan bazılarıdır..
1960 yılında kurulan Türkmen Kardeşlik Ocağı’nın yayımorganı olarak yayımlanmış olan “Kardeşlik Dergisi”nde Türkmen dili, edebiyatı, folkloru gibi hususlarda yazılar yayınlamış olan Terzibaşı’nın araştırma ve derleme çalışmalarının yanısıra, günlük makalelerinden de yapılacak seçmelerle, duygu ve düşüncelerini geleceğe aktarmak ne güzel olurdu…
Ata Terzibaşı’nı, elbette Türkiye’de de biliyor ve yukarıda da belirttiğim gibi, zaman zaman da olsa Türkiye’de ve Irak’ta görüşebilme olanağı buluyorduk. Kuşkusuz kimi kurum ve kuruluşlar da onu çeşitli ünvanlarla onurlandırıyorlardı. Örneğin Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi ona Fahri Doktor ünvanı vermişti. Türkiye Yazarlar Birliği “Ömür boyu Onur Ödülü”, Avrasya Yazarlar Birliği “Türk Dünyasına Hizmet Ödülü” verdiler. Kuşkusuz Kerkük’deki kimi kuruluşlar da hemşehrileri Ata Terzibaşını değişik biçimlerde ödüllendirdiler.
31 Mart 2016 tarihi Ata Terzibaşı’nın vefat ettiği acı gündür. Ertesi gün, Kerkük Musalla mezarlığında toprağa verilen büyük bilgin uçmağa vardı…
Azerbaycan Bilimler Akademisi’nin yayın organı olan Dede Korkud Dergisi, bu yılın başında yayımladığı 2024/2. Sayısını Ata Terzibaşı’nın doğumunun 100.yılına adamıştır. Derginin bu sayısında yer alan makaleler şunlardır:
Dede Korkud Dergisi Kapağı
1. Akademik İsa Habibbəyli:“Kərkük Edebiyatşünaslık Dünyasının Zirvəsi”
2. Akademik Muhtar İmanov: ”Ata Tərzibaşı Araştırmalarında Hoyrat və Manilərin yeri”
3. Prof.Dr.Gəzənfər Paşayev: “Yazılı və Şifahi Edəbiyatta Ata Tərzibaşı fenomeni”
4. Sabir Rüstəmhanlı: “Ata Tərzibaşı Kerkük’ün Sönməz Türk Ocağı”
5. Dr.Şəmsəddin Kuzəçi:“Kərkükün Milli TetkikatçısıAta Tərzibaşı” fil
6. Doç.Dr.Afaq Ramazanova: “Ata Tərzibaşı və Arzu-Kamber Dastanı”
7. Doç.Dr.Səkinə Kaybalıyeva: “Irak-Türkmen folkloru, Ata Tərzibaşı’nın Tətkikatlarında:
8. Doç.Dr.Şakir Albalıyev: “Ata Tərzibaşı Təzkirəçi və fFlklorşünas gibi”
9. Orhan İsayev: “Ata Tərzibaşı Publisistikasının Esas Hususiyətləri”
10.Prof.Dr. Ramazan Gafarlı: “Irak-Türkmen Folklorunun Umum Azərbaycan
Poetik Şifahi Halq Yaratıcılığı ilə Tipoloji Mukayesesi və özellikləri”
11.Prof. Efzələddin Asker:“Büyük Türkmenler və muasır Türk Halkları”
12.Prof.Elman Kuliyev: “Abdüllatif Bendəroğlu’nun Həyatı və Yaradıcılığı”
13.Doç. Oruç Aliyev: “Irak-Türkmen Nağıllarının İdeya-Bədii Hususiyetləri”
14.Nizami Adışirinov: “Arzu-Kambər Destanının Mitolojisi”
15.Halidə Memmedova: Irak Türkmenlerinin Folklorunda Doğuluş İnançları”
16.Ülker Dadaşova: “Irak-Türkmen Folklorunun Bedii nümunelerində semantik forma”
***
1953-2016 yıllara arasında Ata Terzibaşı’nın 66 kitabı yayımlanmış olup bu kitaplardan şu 19 tanesi Türkçedir:
1. Kerkük Hoyratları ve Manileri, 3 cilt. Bağdad və Kerkük 1955, 1956, 1957
2. Kerkük Havaları, 2 cilt
3. Kerkük Eskiler Sözü
4. Kerkük Şairleri, 13 cilt
5. Arzu-Kambər Matalı
6. Kerkük Matbuat Tarihi, 2 cilt
7. Erbil Şairleri, 3 cilt. Kərkük 2004-2005
8, Kerkük’tə İmaret ve Tesislerin Manzum Tarihleri
9. Dede Korkut
10.Kerküklü Şeyh Rıza və Türkçe Şiirləri, 3 cilt
11.Fuzuli Üzerine Her şey
12.Kerküklü Qabil, 2009
13.Kerkük Ve Dolaylarında Hadiselerin Manzum Tarihleri
14.XIX.Asırda Kerkük’te Edebi Ve Sosyal Hayat
15.Türkmen Keşkülü, 3 cilt, Kerkük 2007
16.Kerkük Ağzı Türkmence Sözlük, 3 cilt
Ata Terzibaşı
