Diyarbakır ilçeleri-7
Diyarbakır ilçeleri-7
Ergani Çayönü
Çayönü, insanın yerleşik düzene geçiş sürecini
en iyi yansıtan bir arkeoloji merkezidir. İlçenin 7
km güneybatısındaki Sesverenpınar (Hilar) Köyü’nde
yer almaktadır. Çayönü tahıl ve evcilleştirmeye
dayalı köy hayatının en eski örneklerinden
biridir ve günümüz uygarlığında önemli bir basamak
oluşturur.
İlk üretimciliğe geçiş evresi olan Neolitik
Çağ’ın Türkiye’deki önemli örneklerinden biri
olan Çayönü, mimarisi ile dikkat çektiği gibi ilk
olarak buğdayın tarıma alındığı ve köpeğin evcilleştirildiği
yer olarak da önem taşır. Diyarbakır
Arkeoloji Müzesi’nden aldığımız bilgilere göre
M.Ö. 8750 lere ulaşan yoğun geçmişiyle öne çıkmaktadır.
Kazılar sonucunda Neolitik Çağa ait
örme yuvarlak evler, basit kulübeler ortaya çıkarılmıştır.
Çayönü kazılarında bulunan en görkemli
yapı “SaltaşlıYapı” olarak bilinen yaklaşık 10 m
genişliğinde, yüzeyleri düzletilerek parlatılmış, iri
kalker bloklarından olan anıtsal yapıdır. Aynı zamanda
Çayönü, Neolitik Çağ yerleşmeleri arasında
en fazla sayıda insan iskeletinin bulunduğu yerdir.
605 adet iskelet bulunmuştur.
Ayrıca gömülerden birinin kafatasında beyin
ameliyatına ait izler saptanmıştır. Bu bulgular Çayönü
halkının tıp alanında ne kadar da ileri bir seviyeye
ulaştığının bir kanıtı olarak kabul edilebilir.
Çayönü halkına ilişkin diğer bir özellik ise, süslenmeye
oldukça düşkün olmuş olmalarıdır. Köyün
ilk sakinleri, hemen yakınlarındaki tatlı su kaynaklarından
topladıkları salyangoz kabuklarından,
hayvanların ön kesici dişlerinden ve çevreden topladıkları
yumuşakçalardan halka ve damla şeklinde
biçimlendirdikleri boncukları takmışlar.
Zamanla taşlara çeşitli geometrik şekiller vermişler.
Çevredeki taşların çeşitliliği ve renkliliği
boncuklara da yansımış. Gerekli maden cevherlerinin
yakınlarda oluşu, madencilik alanındaki ilerlemeyi
kolaylaştırmıştır. Çayönü yerleşikleri, çevrelerindeki
bakır yataklarında bulunan doğal bakırı
döverek şekillendirmişler, delici, boncuk, levha
gibi nesneler üretmişlerdir.
Bakırı taş gibi kullanmanın ötesinde bir beceriye
sahip oldukları, önce bakırı ısıtıp sonra şekillendirmelerinden
anlaşılmaktadır. Çayönü gerek mimarisi
gerekse değişik nitelikteki zengin buluntuları
ile bütün kültür basamaklarının izlenebildiği ve
Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem içinde ilişki
kurmuş olduğu, etkilediği ve etkilendiği bölgeleri
en iyi yansıtan yerleşme olması açısından “anahtar
yerleşme” olarak adlandırılan bir ören yeridir.
